Stare zasady

Według stanu prawnego sprzed 1 stycznia 2014 r. okresy niewykonywania pracy przed 4 czerwca 1989 r.  na skutek represji politycznych uwzględniane były przy ustalaniu prawa i wysokości emerytury lub renty jako okresy nieskładkowe (art. 7 pkt 4 ustawy emerytalnej) i na dodatek w wymiarze maksymalnie do 5 lat. Wyjątkowo, gdy pracownik został do pracy przywrócony na podstawie ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz U nr 32, poz. 172 ze zm.), okres pozostawania bez pracy wliczał się do okresów składkowych.

Po 1 stycznia 2014 r. nowa kategoria okresów składkowych

Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz wysokości tych świadczeń „niewykonywanie pracy po dniu 31 grudnia 1956 r. a przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek stosowania represji politycznych” zalicza się do okresów składkowych (art. 6 ust. 2 pkt 6a ustawy emerytalnej), nie przewidując ustawowego ograniczenia wysokości ich zaliczania do stażu ubezpieczeniowego.

Funkcjonowanie nowych uregulowań w praktyce

Odpowiedni okres pozostawania w ubezpieczeniu - składkowym i nieskładkowym - jest warunkiem nabycia uprawnień do świadczeń długoterminowych. Przy ustalaniu wysokości emerytury według dotychczasowych zasad (na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej) uwzględnia się kwotę bazową (24 proc.) oraz określony procent ustalanej indywidualnie podstawy wymiaru za rok okresu składkowego (1,3) i okresu nieskładkowego (0,7). Tym samym wysokość emerytury zależy od: części stałej (socjalnej) świadczenia (tj. 24 proc. kwoty bazowej) oraz części indywidualnej zależnej od lat okresów ubezpieczenia (składkowych i nieskładkowych) i dochodów z określonego okresu ubezpieczenia (podstawa wymiaru). Podstawę wymiaru świadczenia stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki ustalona dla wybranego okresu, liczona według określonego algorytmu. Zasady ustalania podstawy wymiaru emerytury ustawa określa w art. 15. Wysokość kwoty bazowej jest ogłaszana w formie komunikatu prezesa GUS.

Ustalenie prawa do nowej emerytury z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego (art. 26 ustawy emerytalnej) nie jest co prawda uzależnione od długości stażu ubezpieczeniowego, jednakże okresy ubezpieczenia przed 1 stycznia 1999 r. mają wpływ na kwotę kapitału początkowego, a ten z kolei na wysokość świadczeń emerytalno-rentowych ubezpieczonych.

Udowadnianie okresów składkowych

Okresy niewykonywania pracy przed 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych mogą być udowodnione dokumentami lub zeznaniami świadków. Oceny tych dokumentów i zeznań dokonuje, w drodze decyzji, kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych zgodnie z przepisami ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.

Powyższe zmiany stanowią wyraz dowartościowania przez ustawodawcę różnego rodzaju przerw w zatrudnieniu lub podleganiu ubezpieczeniu, spowodowanych istotnymi przyczynami (o charakterze społecznym, gospodarczym lub politycznym).

Stan prawny na 13.01.2014 r.